GEBE VEYA EMZİREN KADINLARIN ÇALIŞTIRILMA ŞARTLARINA DAİR HUKUKİ DÜZENLEMELER VE DÜZENLEMELERİN İHLALİ SONUCUNDA UYGULANMASI GEREKEN MÜEYYİDELER

Gebe, yeni doğum yapmış veya emziren çalışanın işyerlerindeki sağlık ve güvenliğinin nasıl sağlanacağı, çalıştırılma koşullarının ne olacağı, doğumdan sonra ne gibi hakları bulunacağı hususu; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak hazırlanan Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik ile düzenlenmiştir.

Yönetmeliğe göre kadın çalışanlar; gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren, doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca da gece çalıştırılamazlar. Ayrıca yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması ile gebe veya emziren kadın çalışanın günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılması da yönetmelikle yasaklanmıştır.

Yönetmelik analık ve süt izni hususunda ise 4857 sayılı İş Kanununun 74. Maddesine atıf yaparak bu konuda anılan kanun hükmünün uygulanacağını belirtmiştir. İlgili kanun hükmündeki düzenleme de şu şekildedir;

• Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz (çoğul gebelik ise on hafta) ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
• Sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.
• Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir.(Söz konusu izin Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelikte de ayrıca düzenlenlmiştir.) Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
• Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
• Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
• Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.
• Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren (Doğum sonrası analık hali izni 8 haftadır.), çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. (İşbu bilgiler aşağıda tablo halinde özetlenmektedir.) Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz. Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

Doğum Sayısı	Tekil Gebelik	Çoğul Gebelik	Engelli Doğum
1	60 gün	90 gün	Çocuğun Engelli Doğması Halinde 360 gün
2	120 gün	150 gün
Sonraki doğumlar	180 gün	210 gün

 

• Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğe göre; yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun;

100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta emzirme odası açılması; ayrıca yönetmelik ekinde belirtilen şartları taşıması zorunludur.(Emzirme odaları: Çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını bırakmaları ve bakılması ayrıca emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için  ayrılan odaları ifade etmektedir.)

150'den çok kadın çalışanı olan şirketlerde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın, yönetmelik ekinde belirtilen şartları taşıyan, bir yurdun kurulması zorunludur. Yurt açma yükümlülüğünde olan işverenler yurt içinde anaokulu da açmak zorundadırlar. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür.(Yurt/Çocuk bakım yurdu/Kreş: 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan 60-66 aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerleri, ifade etmektedir.)

Hesaba katılan kadınlar bekâr olabilir, bu kadınların çocukları olmayabilir ya da evli olsa dahi çocukları olmayabilir ya da çocukları olsa dahi 0-6 yaşından büyük olabilir,  ancak yönetmeliğe göre işletmede 100-150 kadın işçi çalıştırılıyorsa emzirme odası; 150'den fazla kadın işçi çalıştırılıyorsa emzirme odası ve kreş açma zorunluluğu bulunmakta. İşe yarar yaramaz bu emzirme odası ve kreş yönetmeliğe göre açılmak zorundadır.

İşverenler, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla işçilerini buraya yönlendirerek de yerine getirebilirler.

Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesi hususunda, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde bulunan tüm işyerlerindeki 6331 sayılı kanuna tabi bütün  kadın çalışanlarının sayısı, statü ayrımı yapılmaksızın hesaba katılır. Kadın çalışan sayısının hesabında, erkek çalışanlar içinden çocuğunun annesi ölmüş olan veya çocuğunun velayeti babaya verilmiş olanlar da dikkate alınır.

Oda ve yurtların bina, kuruluş, döşeme, araç, gereç, taşıt, beslenme ve benzeri giderlerinin tamamı işverenlerce karşılanır. İşverenlerin yükümlülükleri sadece yurt/kreş açmakla sınırlı değil, aynı zamanda bunların sağlıklı işletilmesiyle de ilgilenmek durumundadır. 

Bu yerler, ayda en az bir defa işveren veya vekili tarafından denetlenir. İşveren, işveren vekili, görevli hekim veya bu birimlerin yönetim ve gözetiminden sorumlu olanlarca görülen eksiklikler derhal giderilir.

Oda ve yurtlar birden çok işveren tarafından kurulduğu takdirde, bu işverenler veya işveren vekilleri, ayda en az bir defa toplanarak bu yerlerin yönetimine dair kararları alırlar ve uygulanmasını sağlarlar.

Oda ve yurtlardan kadın işçilerin çocukları ile erkek işçilerin annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları faydalanırlar. Odalara 0-1, yurtlara ilköğretime kayıt yaşını doldurmamış çocuklar alınır. Oda ve yurtlarda, çocuklar ve görevliler dışında başkasının bulunması ve bunların amaç dışında kullanılması yasaktır. Yurtlarda 0-24 aylık, 25- 48 aylık ve 49 aylık ve üzeri çocuklar birbirinden ayrı bulundurulur. Çocuklar, oda ve yurtlara işbaşı yapılmadan önce bırakılır, işin bitiminde alınır. Anne ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve yönetimine dair kurallara uymak şartıyla ara dinlenmesinde çocuklarını görüp bakımlarıyla ilgilenebilirler.

Yurtlarda, her 20 çocuk için bir çocuk bakıcısı ile Kız Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü mezunu veya benzeri meslek mensubu eleman bulundurulur. Bulaşıcı hastalığı bulunanlar ile çocukların sağlık ve gelişimlerini olumsuz etkileyebilecek personel çalıştırılmaz.

İşverenin kreş açma zorunluluğunu yerine getirmemiş olması, çalışan kadınlara haklı nedenle iş sözleşmesini feshetme hakkı vermektedir. Yani kreş kurulması zorunluluğu bulunan bir işyerinde çalışan kadın bu yükümlülük yerine getirilmemiş ise istifa edip kıdem tazminatı alabiliyor. Aynı haktan eşi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş erkek çalışanlar da yararlanabilmektedir.

Yükümlülük kapsamına giren işyerlerinde bu yükümlülük yerine getirilmiyorsa; şartları tuttuğu halde kreş / çocuk bakım yurdu açmayan işveren hakkında ise 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun  26/1-n maddesi uyarınca; bu durumun tespit edilmesinden itibaren aylık olarak 2021 itibariyle en az 2.555,00 TL idari para cezası uygulanabilecektir. Bu idari para cezası, aykırılığın devam ettiği her ay için uygulanmaktadır.